(Smellið hér til að skoða hugleiðingarnar á .pdf formi)
Hugleiðingar fluttar í Löngubúð á Djúpavogi, 11. október 2014, í útgáfuteiti vegna bókar Gísla Pálssonar um Hans Jónatan.
Nú hefur annar ágætur prófessor, Gísli Pálsson, mannfræðingur, safnað saman sprekum, - í yfirfærðri merkingu, - sem sé heimildum um þennan lítt þekkta barningsmann tilverunnar, - raðað saman brotum, tengt við umbrotatíma, allt til nútímans, - beitt innsæi og gert af fræðirit og ævisögu; - mikla bókarperlu. Innilegar þakkir okkar allra. Margt kom í leitirnar þann tíma sem Gísli vann að bókinni, m.a. undir lokin, heimildir um meintan föður Jónatans, - Danann Hans Gram, fæddan 1754, dáinn 1803. Hann var ritari í þjónustu landstjórans á St. Croix í Karíbahafi um þrítugsaldurinn, en settist síðar að í Boston, og varð þekktur og virtur listamaður á sviði sígildrar tónlistar í Bandaríkjunum. Þarlendir fræðimenn hafa fjallað um þann þátt. – Hann var jafnframt bókmenntamaður; þýddi á æskudögum leikrit úr frönsku, sem vel þótti hæfa á samtíma þeim, í Danmörku, sem kenndur er við Struense, - þýskan konungsráðgjafa, sem þar ásældist völd, - með örlagaríkum afleiðingum. Á síðari hluta ævinnar, en hann andaðist aðeins tæplega fimmtugur, er hans oft getið í sambandi við þýðingar og ljóðagerð. Í minningargrein er ritað að hann hafi verið tengdur einhverjum fremstu ættum Danmerkur. - Á opinberum vettvangi sameinað djúphygli og næmi, - verið fluggreindur, ástríðurfullur og kærleiksríkur, - og þrátt fyrir nokkurt sérlyndi – verið prýddur mörgum þeim kostum sem væru öðrum til eftirbreytni. Í staðarblaði einu finnst, að hann hafi kennt blindum dreng að leika á orgel, og sá hafi hlotið mikið lof, þar eftir, á opinberum hljómleikum. Nokkru eftir lát hans, birti staðarblað ljóð, sem líta mætti á sem svanasöng; fyrsta erindi þýtt úr þýsku, en síðan bætt við erindum frá eigin brjósti. Þar er lýst sorg rótslitins manns fjarri ættjörð. – Ort á tungu nýrra heimkynna, - ensku. Ég leyfi mér hér að lesa tilraun mína til þýðingar á ljóðinu Hymn to Sleep, eftir Hans Gram, 1754-1803, - forföður í 7. lið.
Svefninn þráir þreyttur maður, Kom þú, hvíld, og sefa sorgir; Er þér vil með höndum halda,
- Leiðir þeirra sem lítt fara troðnar slóðir, eru oft þyrnum stráðar, og í lífi allra þessara manna hallaði skjótt undan fæti og fátt um veraldarauð undir lokin. Svo vitnað sé til þýddra minningargreina um föður Jónatans; „Metnaður, gagnsemi og hæfileikar gleymast. Rétt eins og minnisvarðar sem reistir eru mönnum til heiðurs og vegsemdar, verða fyrir skemmdum í ofsaveðri, - svo fölnar minningin. - Engan bautastein hlaut Hans Jónatan í garði bláfátækrar Hálssóknar, sem nú hefur verið sléttaður. En nú má segja að minnisvarði hafi verið reistur, - með ritun Gísla á ævisögunni. Fyrir þetta verk er enn þakkað hér. Hans Jónatan varð skammlífur maður, aðeins fjörutíu og þriggja ára. Ok fátæks fólks í örsnauðum hreppi, á fyrstu áratugum nítjándu aldar, var hans eigið ok sem hann gekkst sjálfviljugur undir. Hann safnaði því ekki veraldarauði við verslunina. – Á örlagaríkan hátt kynntist hann í uppvexti aðalshöllum og hefði eflaust getað þjónað þar yfirstétt og kvölurum hinna þeldökku; en hann kaus ekki það hlutskipti. - Svo vitnað sé til orða Arnæusar í Íslandsklukku Halldórs Laxness: „Feitur þjónn er ekki mikill maður, en barður þræll er mikill maður, - því að í brjósti hans á frelsið heima.“ Þessi hugstæði forfaðir hafði einnig getað samsamað sig mörgum hendingum í voldugu kvæði Einars Benediktssonar, Einræðum Starkaðar „Í hallarglaum var mitt hjarta fátt, hreysið ég kaus með rjáfrið lága.“ – Og vissulega hafði hann um síðir fundið hina skammvinnu hamingju, - „fótsár af ævinnar eyðimörk“. - Eitthvað minnir á vorþey, þrátt fyrir allt; - raknandi fjötra á harðneskjutímum. Í miskunnarlausri uppskrift þrotabús og dánarbús, þar sem allt er tíundað, - jafnt teskeiðar og brúkað forklæði, - slitin svunta húsfreyju, - finnst einnig margt það sem hátt bar í samtímanum: Lesefni um mannréttindi, þjóðfélagsumbætur, uppeldi, - út frá kenningum Rousseau hins franska; málfræði, hagnýt fræði, bókmenntir, - Moralske fortællinger, vel að merkja. Klausturpósturinn, tímarit Magnúsar Stephensen, talsmanns upplýsingar-stefnu, Gaman og alvara, Leirárprent hins sama með kvæðum og ýmsum greinum; menningarviðleitnin hefur fundið leið í hreysið. Sálmabækur, dönsk og íslensk (Innskot: e.t.v. útgáfa Magnúsar 1801, sem ekki þótti með öllu heppnuð). Í hreysinu hefur einnig um tíma verið orgel. Fiðla til að túlka gleði og sorg. – Þrautþjálfuð rithönd, „fáeinar línur á gulnuðu blaði“, nálgast að vera listaverk. Einhver „mannlegleikans kraftur“ birtist þarna. Þessi eftirmæli, lík meitluðum í stein, kasta ekki rýrð á hana sjálfa, heldur minna á þá fornu en sígildu speki að kærleikur er ekki raupsamur og leitar ekki síns eigin. En orð hennar verða líka að skoðast í ljósi liðins tíðaranda. Merking nafnsins Jónatan, - guðsgjöf, hefði verið henni táknrænt. Skuggi þrælahalds, sem Vesturlönd létu sér sæma að viðhafa, er bakgrunnur bókarinnar. Móðurforeldrar Jónatans voru flutt frá Vestur-Afríku til Krosseyjar í Karíbahafi með þrælaskipum. Skipulagsuppdrættir og þaulhugsaðir útreikn-ingar lágu fyrir um, hversu þétt gætu skipast hlekkjaðir þrælar í lestum. Sumir skrifa í öskuna öll sín bestu ljóð. Ekkert skriflegt lætur ambáttin Emilía Regína, móðir Jónatans, eftir sig. - Þig vildi aðall eiga, - Þig ellegar illa fjötra Angann minn enginn hreppi. - Á einhvernhátt, einhverntíma,
Þökk fyrir. Ég óska góðra lestrarstunda með bók Gísla.
|
Veðurstöðin Papey kl.10:00:00 | |
Hiti: | 1,1 °C |
Vindátt: | NNA |
Vindhraði: | 18 m/sek |
Vindhviður: | 25 m/sek |
Veðurstöðin Teigarhorn kl.10:00:00 | |
Hiti: | 0,2 °C |
Vindátt: | NNA |
Vindhraði: | 4 m/sek |
Vindhviður: | 8 m/sek |
Veðurstöðin Hamarsfjörður kl.10:00:00 | |
Hiti: | 0,3 °C |
Vindátt: | NNA |
Vindhraði: | 3 m/sek |
Vindhviður: | 5 m/sek |
Flóð og Fjara: 29.3.2024 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|